Do drugiej połowy XVIII wieku tylko uprzywilejowani mieli swoje nagrobki wewnątrz kościołów, pozostali byli chowani na terenach przylegających do świątyni, które w Paryżu były zbyt małe w stosunku do liczby mieszkańców i coraz bardziej przepełnione. Ankiety przeprowadzone kolejno w 1737 i 1763 roku na zlecenie Parlamentu Paryskiego (najwyższej instytucji sądowniczej w przedrewolucyjnej Francji) konstatowały, że nagromadzenie ciał zmarłych w centrum miasta jest źródłem wyziewów i chorób. W następstwie Parlament zakazał w 1765 roku pochówków w granicach miasta z wyjątkiem kleru i osób bardzo zamożnych oraz podjął decyzję utworzenia ośmiu cmentarzy wokół Paryża. Do tej incjatywy dołączyli duchowni, jak arcybiskup Tuluzy, który w 1775 roku zakazał pochówków w kościołach i rozpoczął poszukiwanie terenów na założenie cmentarzy. Ważnym punktem była deklaracja królewska z 10 marca 1776 roku, która zakazywała pogrzebów na terenach przykościelnych. Decyzja spowodowała likwidację cmentarza Niewiniątek (des Innocents), największego paryskiego cmentarza od czasów średniowiecza i przeniesienie szczątków do Montrouge.
W Paryżu podczas rewolucji sytuacja stała się krytyczna. Często ani krewni ani przyjaciele nie uczestniczyli w pogrzebie. Stare cmentarze były tak przepełnione, że nie starczało ziemi na zakrycie zwłok. Rewolucja zniszczyła respekt należny zmarłym obecny wszędzie nie tylko wśród społeczeństw cywilizowanych. Głosy zaniepokojonych tym stanem rzeczy polityków i pisarzy pozwoliły na sformułowanie podstawowej idei istniejących obecnie cmentarzy: przedłużenie egzystencji, bowiem nie umiera się tak długo jak żyje pamięć; stawianie zmarłych za przykład następnym pokoleniom; oddanie hołdu wielkim ludziom. I to za pośrednictwem pomników, które informują i tłumaczą. Idea powstała i rozwijała się już od drugiej połowy XVIII wieku, by wreszcie stać się źródłem sukcesu nowych cmentarzy.
Dekret z 12 czerwca 1804 roku (23 prairial roku XII) ujął te refleksje w ramy prawne. Na nowych cmentarzach założonych poza miastem będzie można na zakupionej oddzielnej koncesji ufundować pomnik dla siebie, swoich rodziców i spadkobierców oraz każdy bez specjalnego pozwolenia może umieścić na grobie swego krewnego lub przyjaciela kamień lub inny znak nagrobny, tak jak to było do tej pory. Nowe prawo zezwalające na nadanie nagrobkowi indywidualnego charakteru dało początek, nieznanemu do tej pory we Francji, kultowi zmarłych tak w kręgu prywatnym jak i publicznym, a nawet politycznym. W wieku XIX pogrzeby opozycjonistów były okazją do wielkich zbiorowych protestów antyrządowych.
Prefektowi Sekwany Nicolasowi Frochot (1761-1828) zawdzięczamy otwarcie pierwszych wielkich cmentarzy paryskich. Frochot rozpoczął od ustalenia zasad tworzenia nowych publicznych miejsc grzebalnych. Uchwała z 12 marca 1801 roku (21 ventôse roku VIII) przewidywała trzy nowe cmentarze poza miastem każdy o powierzchni conajmniej 15 ha oraz zajęła się regulacją pochówków. Wprowadzała bezwzględny obowiazek chowania zmarłych w trumnach, a następnie ustanowiła trzy rodzaje własności cmentarnego terenu: wieczystą – concession à perpetuité, czasową – concession conditionelle (stuletnią, trzydziestoletnią) oraz darmową pięcioletnią tzw. fosse commune. Przyjęte wówczas przepisy obowiązują z niewielkimi zmianami do dziś. Prefekt Frochot wydał 18 sierpnia 1811 r. dekret ustanawiający 6 klas ceremonii pogrzebowych wraz z cennikiem od 16 do 4282 fr. Dla najuboższych dekret przewidywał pogrzeby darmowe, które w XIX wieku stanowiły ponad połowę ogólnej liczby pochówków.
Wreszcie w 1804 Frochot nabył teren zwany Mont-Louis usytuowany na wschód od Paryża na wzgórzu, z którego Ludwik XIV obserwował w 1652 roku walki ze swoimi przeciwnikami. Później Jezuici mieli tutaj swoją podparyską letnią rezydencję. Nazwa Père-Lachaise pochodząca od Ojca (Père) François d’Aix de La Chaise, spowiednika Ludwika XIV, który tu mieszkał w latach 1675 do śmierci w 1709 roku, pojawiła się dopiero w XIX wieku. Jezuici zostali wygnani z Francji w 1762 r., a posiadłość Mont-Louis w rok później sprzedano i do końca wieku zmieniała kilkakrotnie właścicieli.
Po zakupieniu terenu Frochot zlecił Aleksandrowi Teodorowi Brongniard (1739-1813), inspektorowi odpowiedzialnemu za roboty publiczne w departamencie Sekwany i w samym Paryżu, zaprojektowanie cmentarza. Uchwałą z 6 marca 1805 roku (15 ventôse roku XIII) prefekt wyróżnił cztery rodzaje grobów na Père-Lachaise:
- darmowe w tzw. fosse commune;
- indywidualne koncesje czasowe z pomnikiem łatwym do przeniesienia;
- koncesje wieczyste, dwa rodzaje: bądź pod arkadami wzdłuż muru ogrodzeniia, na wzór włoskiego Campo Santo – projekt który nie został nigdy zrealizowany, bądź rozproszone w ogrodzie otwartym dla publiczności, a w szczególności w malowniczej zadrzewionej części na stokach wzgórza. W tym miejscu za 1m2 nabywca płacił 100F (125F w 1827 roku). Do roku 1824 Père-Lachaise miał wyłączność na koncesje wieczyste.
Architekt Brongniard na nierugularnym terenie zaprojektował strome, kręte aleje, drzewa i groby oraz salę na ceremonie pogrzebowe. Stworzył, zgodny z duchem czasu, rozległy romantyczny cmentarz-ogród, który został otwarty 1 maja 1804 roku. Père-Lachaise pierwszy cmentarz publiczny odpowiadający nowym założeniom stał się modelem cmentarza miejskiego nie mającym swojego odpowiednika w Paryżu. Utworzony w 1798 roku tak zwany „cmentarz pod Montmartre” lub „pole spoczynku” był mały, wąski (około 1ha 27 arów) i źle utrzymany. Nie udało się prefektowi Frochot doprowadzić projektów do końca. Na skutek sprzeciwu okolicznych mieszkańców obszar cmentarza nie został przez niego powiększony. Dopiero kolejne nabytki w latach 1818 i 1824 pozwoliły 1 stycznia 1825 roku otworzyć cmentarz Montmartre, zwany też Północnym. Nieco wcześniej, 25 lipca 1824 r., oddany został do użytku cmentarz Południowy zwany Montparnasse, który zastąpił skromny cmentarz Vaugirard i Sainte-Catherine.
Po roku 1860 trzy wielkie nekropolie zaprojektowane przez Frochota znalazły się w obrębie miasta, na terenie już zabudowanym. Kolejne cmentarze paryskie przyjęły gminy sąsiadujące z miastem: Bagneux (1886), La Chapelle (1850), Ivry (1861), Pantin (1886), Saint-Ouen (1858) i Thiais (1929).
Barbara Kłosowicz-Krzywicka
