Wysłane przez moderator w
| Adres: | Osada Sorques, 77690 Montigny-sur-Loing, Seine et Marne |
| Dojazd: |
Dojazd do Montigny-sur-Loing samochodem: od obelisku w Fontainebleau drogami departamentalnymi D58, a następnie D148. Pomnik znajduje się na terenie osiedla Sorques, w gminie Montigny-sur-Loing, przy drodze D148, wiodącej z Fontainebleau do Episy. |
Przy drodze wiodącej z Fontainebleau do osady Sorques i miasteczka Montigny-sur-Loing stoi niewielka budowla w stylu neoklasycznym z medalionem z brązu i dedykacją poświęconą pamięci Tadeusza Kościuszki. Umieszczony przy skarpie portal obudowuje wejście do dziesięciometrowego podziemnego korytarza prowadzącego do okrąglego zagłębienia wypełnionego gruzem i ziemią. Z zagłębienia w kierunku prostopadłym do pierwszego korytarza widać początek drugiego korytarza, który nie jest dostępny. Tylko tyle pozostało z kapliczki wzniesionej w 1836 roku przez okolicznych mieszkańców, będącej dowodem pamięci o dobroczynnej działalności polskiego generała w rejonie, gdzie spędził ostatnie lata swojego życia.
Po upadku powstania, kilkuletnim uwięzieniu w Petersburgu i krótkim pobycie w Stanach Zjednoczonych Kościuszko przybył do Francji w 1798 roku. Był od 1792 roku Honorowym Obywatelem tego kraju. Zatrzymał się na krótko w Paryżu i już w 1799 roku przeniósł się do miejscowości La Genevray do zamku Berville, należącego do jego przyjaciela Piotra Józefa Zeltnera, ambasadora Szwajcarii we Francji.
Trzymał się z dala od życia politycznego, ale prowadził rozleglą korespondencję. Napisał po francusku nowatorską pracę Manewry artylerii konnej. Interesował się życiem okolicy i unowocześniał posiadłość. Wprowadził na przykład hodowlę baranów merynosów. Sadził topole, nieznane w tym rejonie. Propagował nawadnianie pastwisk. Rozwijał też przemysł – dla przykładu wybudował fabrykę dachówek, w której jako źródła energii używano lokalne pokłady torfu. Wielokrotnie bywał ojcem chrzestnym i zastępował ojca sierotom przy okazji ślubu. Wreszcie ochronił La Genevray i sąsiednie miasteczka przed oddziałami Kozaków atamana Płatowa, które grabiły i niszczyły okolicę podczas inwazji w 1814 roku.
Po abdykacji Napoleona w kwietniu 1814 roku, przyjął w Berville oddział polskich szwoleżerów należacych do Gwardii cesarskiej, biwakujących w okolicy Fontainebleau. Podarowali mu siwego polskiego konia, ktorego bardzo polubił.
Zaproszony przez cara Aleksandra na Kongres Wiedeński, opuścił Francję w 1815 roku. Wkrótce potem zmarł w 1817 roku w Solurze w Szwajcarii.
Adiutantem Kościuszki na Kongresie Wiedeńskim był dwudziestoletni Franciszek Zeltner, bratanek Piotra-Józefa. Po śmierci Naczelnika młody Zeltner towarzyszył prochom aż do Krakowa. Wróciwszy do Francji osiadł niedaleko Berville i zajął się eksploatacją kamieniołomów w paśmie skał Long-Rocher w lesie Fontainebleau. W roku 1830 był jednym z pierwszych, którzy pospieszyli do Polski na wieść o wybuchu powstania listopadowego. Został adiutantem gen. Skrzyneckiego i walczył aż do października 1831 roku.
Franciszek Zeltner był inicjatorem wzniesienia pomnika upamiętniającego prawie piętnastoletni pobyt Kościuszki w Berville. Mieszkańcy okolicznych miejscowości, którzy nie zapomnieli o swoim dobroczyńcy, postanowili mu złożyć zadziwiający hołd. Z pomocą Zeltnera zdecydowali wznieść kopiec na wzór krakowskiego: Gorę Kościuszki oraz kapliczkę pod wezwaniem Św. Tadeusza. Kapliczka została wybudowana w latach 1834-1835 w osadzie Sorques, na terenie należącym do Franciszka Zeltnera, z funduszów zebranych przez subskrypcje, w której uczestniczyło wielu mieszkańców miejscowości La Genevraye i Montigny-sur-Loing. Następnie miała być obsypana ziemią.
Usypywanie kopca było celem obchodów organizowanych w latach 1837 i 1838 przez gminę Montigny-sur-Loing. Jednak dość szybko uroczystości polsko-francuskie zostały zakazane na skutek interwencji ówczesnego rządu rosyjskiego. Pod koniec XIX wieku kapliczka popadła w ruinę i zaniedbane mury zostały rozebrane, z wyjątkiem dwóch sklepionych podziemnych korytarzy.
Kiedy w 1868 roku wytyczano w lesie Fontainebleau trasy spacerowe, nie zapomniano o hołdzie dla Kościuszki. Jego imieniem została nazwana grota w masywie Long Rocher.
Pod koniec I wojny światowej, kiedy polska armia zaczęła formować się na terenie Francji w roku 1917, na resztkach murów umocowano tablicę. Po tablicy upamiętniającej setną rocznicę śmierci Kościuszki nie pozostało obecnie śladu.
Wreszcie w 1924 roku, dzięki hojności hrabiego Orłowskiego kapliczkę odnowiono i wybudowano istniejący do dziś neoklasyczny portal, zaprojektowany przez architekta Lucas’a z Fontainebleau. Fronton udekorowano medalionem Kościuszki, dłuta rzeźbiarza Leplat. Kapliczka została ponownie odnowiona w latach 1955-1956 na koszt rodziny Orłowskich i Radcy Ambasady Henryka Stebelskiego.
W roku 1967 była obchodzona 150ta rocznica śmierci Kościuszki. Z tej okazji oba merostwa La Genevray i Montigny-sur-Loing otrzymały medale z brązu, na których były wyryte najważniejsze wydarzenia z życia Naczelnika.
W dniu 20 kwietnia 1993 pomnik został wpisany na Listę Uzupełniająca Zabytków Historycznych we Francji (Liste Supplémentaire des Monuments Historiques) dzięki wspólnej akcji Towarzystwa Opieki nad Polskimi Zabytkami i Grobami Historycznymi we Francji oraz merostwa Montigny-sur-Loing. Towarzystwo od 1990 roku organizuje co roku na przełomie września i października manifestację patriotyczną pod pomnikiem, a w 1997 roku zamocowało tablicę informacyjną: Au Général/ Kosciuszko/ héros polonais/ et americain bienfaiteur/ de la region/ 1836 1997 (Generłowi/ Kościuszce/ bohaterowi polskiemu/ i amerykańskiemu/ dobroczyńcy naszej okolicy/ 1836 1997).
Pomnik jest jedynym we Francji śladem wieloletniego pobytu generała w okolicy Fontainebleau i jednocześnie świadkiem przyjaźni polsko-francuskiej podtrzymywanej w tym miejscu od ponad dwustu lat.
Barbara Kłosowicz-Krzywicka
